Het verre oosten 22-26aug

Het appartement van Sveta - mijn host in Khabarovsk - is op de 14e etage met een uitzicht over de hele stad inclusief de rivier de Amur in de verte. In een poezelig interieur zit Sveta in een niemandalletje met haar vlinderhondje Tsipi op een levensgrote loungebank te loungen. Maar even later heeft ze stoere jeans en een leren jackje aan om naar haar werk te gaan. Weer zo’n groot verschil tussen binnen en buiten. Sveta heeft economie gedaan en werkt als manager in een schoonmaakbedrijf.

Ik moet de wijk van Sveta goed in mijn hoofd prenten, als ik de stad in ga. Het zijn doolhoven van schijnbaar lukraak neergezette woonkolossen met daaromheen niet-aangelegde struikel-voetpaden en straten, overal staan auto’s geparkeerd, tussendoor speeltuintjes en dan is het per flat ook nog afgezet met toegangshekken waarvoor je een sleutel nodig hebt. Maar als ik daaruit ben, loopt de Ussuriyiskiy Bul’var als een kilometers lang park met speelvijvers en weelderige bloemperken naar de oever van de Amur. Dit zijn de buitenruimtes voor de flatbewoners, een erfenis van het sovjetgeloof. Alleen hele rijke en hele arme mensen hebben een eigen tuin. Die laatste wonen in de oude verkrotte houten huizen.

In het Verre Oosten Kunstmuseum is een solo-expo van Vladimir Kristov, realistische schilderijen van wat ik denk dat russische minderheden zijn. In bestudeer ze geïnteresseerd. Alexander Krayz, charmante voormalig leraar frans die nu in de museumwinkel werkt, vertelt dat Kristov met deze geromantiseerde fantasiewerken veel succes heeft net over de grens in China. Alexander vindt het commerciële rommel. Dan hebben we het over een ander portret waar mijn oog op viel. ‘Van een schilder met schizofrenie’, vertelt Alexander. Toen hadden we nog meer gespreksstof en gaf ik hem de site van Beeldend Gesproken.

Dan belt Uliana Khodeeva. Wij hadden voor mijn vertrek al contact via couch surfing en afgesproken elkaar te ontmoeten. Ze is jurist en na haar werk, komt ze Sveta en mij ophalen met de auto. Elk voorjaar smelt met de sneeuw ook het wegdek weg, daarom is het zo’n maanlandschap, eeuwig ‘under construction’. Samen laten ze me de grote pleinen, parken van Khabarovsk zien. Op de mooie wandelboulevard langs de Amur is het druk met mensen die een avondwandelingetje maken. In 2013 was er een grote overstroming waarbij het water een flink eind de stad in is gekomen. Daarna is deze nieuwe romantische boulevard aangelegd. Maar momenteel staat de Amur bijna op hetzelfde peil. Het stadsstrand is al onder water verdwenen. Zandzakken liggen al opgestapeld.

In het Khabarovsk Kraj Historisch Museum is een expo van oude wandkleden die indertijd gemaakt werden door arbeiderscollectieven ter ere van de grote sovjetbazen.

Ik heb nu ook mijn rechterenkel verzwikt. En ik denk dat ik begrijp waarom Russen geen oogcontact maken en op straat gewoon langs elkaar heen lopen: je moet gewoon de hele tijd de stoep scannen. Kijk waar je loopt!

Op zaterdag komt Uliana samen met haar vriend Sergej (al de derde Sergej) ons weer ophalen om een rit te gaan maken over de 5 km lange brug over de Amur. Deze brug staat op het 5000-roebel-biljet, de grootste coupure, vertelt Sergej met trots. Daarna met z’n allen naar het spoorwegmuseum. Sergej weet waarom ze tijdens stops van de TransSiberiëSpoorlijn op de onderstellen van de treinen slaan. Om te horen of er nog voldoende olie in zit!

Ik vraag waarom er in Rusland zoveel stomatologia’s zijn. Ik heb het nu zeker al wel 10 keer gezien. Komt een bepaalde ziekte hier veel voor? Uliana kijkt verbaasd, het betekent: tandarts!

Ze praten eindeloos over wáár we zullen gaan eten. En in het restaurant overleggen ze  weer tot in detail met de ober over wát we zullen eten. Ik begrijp niet goed waarom dat is. We eten heerlijk. Georgisch: sappige dolma’s, een kaastaart, heerlijk gevulde dumplings en een tomatensalade. Ik drink een Heineken 0.0, de anderen bessenthee. Tot slot duiken we nog een winkel in voor een fles kwas.

Sergej II brengt me naar het station. Ik sta niet op de lijst van de provodnitsa. Ze roept er een baas bij. Die kan me ook niet vinden, maar ik mag er toch in... Op weg naar Komsomolsk deel ik de kwas met mijn coupégenote. Zij komt met pringles. Kwas smaakt naar appelstroop. Het wordt donker dus het rivierengebied van de Amur gaat aan mij voorbij. Ik voel me onderhand een ervaren treinreiziger.

Zondag 25 aug 06:10. Mikhael staat me op te wachten op het station van Komsomolsk. We raken aan de praat. Zijn grootvader is als politiek gevangene naar Khomsomolsk gedeporteerd. Toen zijn vader hem ging zoeken, bleek hij al overleden. Mikhael was ingenieur bij de spoorwegen en verdiende in Komsomolsk 800 roebel, terwijl collega’s in Moskou maar 300  verdienden. Ook mocht hij gratis vliegen en op vakantie. Hij heeft een verkeerde beslissing genomen om als gids te gaan werken, want toeristen komen hier niet, zegt hij russisch-treurig. Komsomolsk is nog steeds een stad van de zware technische industrie: luchtvaart, treinen, olie, machines en vroeger vooral (kern)onderzeeërs. Elke industrietak heeft een eigen groot komsomol-cultureel-centrum in de stad, vroeger voor sport, lering en vermaak en communistische opvoeding. Mikhael was ook komsomol en werd later toegelaten tot de communistische partij, de enige weg naar goed werk. Hij vond de komsomol-tijd best leuk.

Komsomolsk is een stad met een fascinerende geschiedenis. Dat merk je al als je op de plattegrond kijkt. Ik probeerde het centrum te vinden, meestal is dat het stukje stad waar de wirwar van straten is met in het midden de grote kathedraal. Komsomolsk heeft geen grote kerk. Stalin gaf opdracht de stad te bouwen, met als doel daar defensie-industrie te hebben ter verdediging tegen China en Japan. In 1932  kwam het eerste schip met jonge komsomol-ingenieurs aan die het plan gingen leiden. De uitvoering werd gedaan door dwangarbeiders- politieke gevangen en criminelen. Bijna 1 miljoen in totaal.

In de lay-out van de stad zie je die geschiedenis terug. Geen centrum dus, geen kathedraal, maar wel hele brede allee’s (schrijf je dat zo?) met zichtlijnen naar de Amur en naar de culturele centra die op stadspaleizen lijken. Langs de grote allee’s staan de arbeiderspaleizen: prachtige woonblokken met zuilengaanderijen en balkons in zachte tinten. Deze flats zijn nu heel gewild, omdat ze groot en luxe zijn. Niets was Stalin te gek voor de komsomol-pioniers. Achter die facades zijn de wijken met de grauwe sovjetflats: vaal, verroest traliewerk, balkons volgestouwd met spullen. Alles is versleten, maar er ligt geen troep. Deze flats staan wel tussen hoge bomen, in wat wij een lommerrijke buurt zouden noemen, met overal weer speeltuintjes en bloemenperkjes.

Er wonen hier vooral nazaten van komsomol-leden en van gevangenen, dus allemaal etnische russen. Komsomolsk is dus ook de maffiastad van Rusland, merkt Mikhael terloops op. De oorspronkelijke bevolking, de nanai, heb ik niet gezien.

Mikhael haalt me op voor een toer naar de luchtvaartwijk van Khomsomolsk. Dat is een enorm eind rijden over brede onverharde of versleten wegen vol kuilen. We rijden in één grote stofwolk, de straatverlichting is niet aan, de wegen hebben geen rijbanen, inhalen mag aan beide kanten. Russen zijn soepele chauffeurs!

In het Yoeri Gagarinpark in de luchtvaartwijk treedt elke zondagavond het orkest op van de vliegtuigfabriek. Gratis voor het volk. Het swingde best lekker en er werd gedanst. Mikhael vroeg me na afloop een paar orkestleden persoonlijk te gaan bedanken. Meer mensen deden dat, maar hij was ook een beetje met me aan het showen.

Laatste dag in Khomsomolsk. Ha!, er komt vandaag wel warm water uit de kraan, dus tijd voor een grote wasbeurt. Rustdag en vanavond het laatste stukje russische trein. Naar de havenplaats Vanino, waar ik een boot moet zien te regelen naar het eiland Sakhalin. Mikhael keek zorgelijk toen hij van mijn plan hoorde, maar ik zie op internet gewoon een vaarschema. Dus ik probeer me niet ongerust te maken.